JOTA 2017: Zenden naar de maan!

Van 20 tot 22 oktober is het weer de jaarlijkse “Jamboree On The Air”. Dit jaar richten we een lange, 27-elements antenne, op de maan! In de hoop echo’s van onze eigen zender op te vangen. En wie weet, verbinding met andere scoutingstations! Via de maan dus.

Het Jota-weekend
Wereldwijd zijn dit weekend radioamateurs te gast bij scoutinggroepen. De opzet: scouts in de gelegenheid te stellen verbindingen te maken met andere scoutinggroepen over de hele wereld. Een jaarlijks terugkerend evenement, voor mij de 38e keer dat ik meedoe sinds 1980.

Het evenement speelt zich voornamelijk af op de korte golf. Met onze zenders en antennes hebben we daar een wereldwijd bereik. Dit jaar willen we daarnaast echter iets bijzonders doen, mogelijk gemaakt dankzij de Camras-bemanning van de radiotelescoop in Dwingeloo. We gaan zenden naar de maan! Dat heet moonbouncen of EME: Earth-Moon-Earth.

Dat gaan we niet doen op de korte golf (dat kan ook niet) maar op onze UHF-frequenties op 432MHz. Daar heb je normaal maar een bereik van 50-100km, bij uitzonderlijke (weers)omstandigheden hoogstens enkele duizenden kilometers. Naast radioamateurs vind je hier mobilofoonverkeer: politie, ambulances, brandweer, luchtvaart en vele, vele andere diensten. Ook zijn er televisiezenders actief in het gebied boven de 400MHz.

Maanreflectie
Op 432MHz is het dus vrijwel niet mogelijk verbinding te maken buiten Europa, tenzij je de maan gebruikt voor reflectie! Dat doet een aantal radioamateurs al tientallen jaren. Maar je hebt er nogal wat voor nodig, de afstand is circa 400.000km! En weer terug…

Om te beginnen een zender met veel zendvermogen. Nog belangrijker: richtantennes, veel richtantennes. Of een schotel van meerdere meters doorsnede. Die antennes of schotel moeten niet alleen kunnen draaien maar ook eleveren: achterover draaien, als de maan hoog aan de hemel staat. Dat is dus niet voor iedereen weggelegd.

Dat we dat komend weekend tóch gaan proberen, danken we aan de Camras-radiotelescoop. Wij zenden een relatief zwak signaal (50W) naar de maan via slechts één richtantenne. De reflectie daarvan wordt (hopelijk) opgevangen door de 25m-schotel van Camras. Camras beschikt over een breedbandontvanger waarmee ze meerdere scoutingstations tegelijk kunnen ontvangen. Dat ontvangen signaal wordt live op internet gezet, streaming dus. Het is de Camras-webSDR.

De maan: waar en wanneer?
Op de website hemel.waarnemen.com vind je nog de volgende gegevens voor zaterdag 21 oktober:

Korte uitleg: zaterdag 21 oktober, maan komt op om 09.41 uur,  windrichting 109.4° (OZO). De maan gaat onder om 19.47 uur op 248.2° (WZW). Het hoogste punt aan de hemel wordt bereikt om 14.48 uur, hoogte 25.5° boven de horizon. Afstand tot de maan 397.213 km, daar doet licht (en dus ook radiostraling!) 1.32 seconde over. Heen én terug dus 2.64 seconden.
We gaan het zien, het wordt spannend!

Donderdagavond 19 oktober
We kantelen de vast opgestelde en tonnen zware 24m-hoge stalen zendmast zodat we daar een rotor, een kortegolfantenne, een VHF-richtantenne én een VHF/UHF-rondstraler in kunnen zetten. Dat is even een klus, en het is wel zo prettig dat we dat op de vrijdagmiddag niet meer hoeven te doen.
Het is goed weer, en binnen 2 uur is alles geregeld. Naast de mast maken we, even als test, een verbinding met CN8QY, radiocollega Toufelaz in het zuiden van Marokko. Dan is het tijd voor een biertje!

   

Vrijdag 20 oktober
Aan het begin van de middag verzamelen we bij het scoutinggebouw. We hebben dan voldoende tijd om van alles op te bouwen, kabels uit te rollen, apparatuur aan te sluiten. Ik ben er tegen 14.00 uur.

Er moeten nog een paar antennes opgezet worden: een vertical voor de 40m band op dak (aan de schoorsteen) en een 20m lange FD3-draadantenne die we met een touw in de mast hijsen, naar een hoogte van 22m.

Joris PD2JM is er ook op tijd en hij gaat verder met de bouw van de lange 27-elements richtantenne voor het EME-experiment. Ondertussen bouw ik het bijbehorende zendstation op. Daarvan hieronder een paar plaatjes.
De foto rechts toont onze grote mast, nu bij daglicht. Met de grote 2-elements richtantenne maakt Joris inmiddels verbindingen met China, Canada, Algerije enz.

   
Vrijdagavond, na het eten geven Joris en ik nog een presentatie over moonbouncen, zodat de scouts een beetje een idee hebben hoe, wat en waarom we dat gaan doen.

Zaterdag 21 oktober
Op tijd op, in de ochtend komen de Bevers en de Welpen, dus de kinderen van 4 tot 12 jaar. Daarmee doen we gevarieerd programma waarbij ze in groepjes langs allerlei  (radio) activiteiten gaan. Dat verloopt goed en na de lunch maakt Joris met groepjes Scouts (12-16 jaar) de antenne af zodat we tegen 15.00 uur kunnen beginnen!

     
We waren razend enthousiast bij de eerste resultaten! We zien een stevig signaal, van onszelf, op internet terugkomen van de radiotelescoop Dwingeloo. Het enthousiasme is van korte duur: dit signaal komt helemaal niet van de maan, zo blijkt al gauw. Wij staan gericht naar het zuiden, richting maan. De radiotelescoop, circa 40km ten noorden van ons, óók. En die pikt ons signaal rechtstreeks op. Wij kunnen zo onmogelijk goed uitrichten want we krijgen geen feedback van de maan.

En zo wordt het moonbouncen aan de ene kant een teleurstelling, aan de andere kant zijn we echter trots dat we zover gekomen zijn, dat we het technisch goed voor elkaar hadden. En dat die radiotelescoop precies in dezelfde lijn achter ons zit, dát kunnen wij ook niet helpen…
De scouts vonden het interessant én ze vonden het leuk, net als wij. Volgend jaar zit de maan op zaterdag wéér in dezelfde richting, dus ik denk niet dat dit voor herhaling vatbaar is.

Het wordt tijd om te eten! De scoutleiding/stamleden hebben een compleet stampotbuffet in elkaar gedraaid. Stamppot zuurkool (met spek en worst), stamppot andijvie en stamppot wortelen/uien. Het smaakt heerlijk!

   
   
We sluiten de avond af in het “stamlokaal” een blokhut naast het grote gebouw met bar, open haard en een grote zitkuil. Geen foto van gemaakt.

Zondag 22 oktober
Naast veel andere dingen hebben we vandaag tussen 11 en 12 toch nog een poging gedaan richting de maan maar dat is opnieuw mislukt.
Tegen 12 uur, na de gezamenlijke koffie, is het afbreken en opruimen. Dat ging snel; voor 14.00 uur zat alles weer in de auto, was de mast weer “leeg” en konden we op ons gemak gaan evalueren.

Er zijn ook al nieuwe plannen voor volgend jaar: wie weet gaan we digitale televisie uitzenden, live beelden uitwisselen met andere scoutinggroepen.
In ’t Harde, niet te ver van Zwolle, wordt een amateur-steunzender opgebouwd. Als radioamateurs mogen we ook televisie uitzenden. En dat doen we dan met ‘straalzenders’, live, niet via de kabel of internet. Dat is te makkelijk (en dat kan in principe iedereen), wij gaan voor écht 🙂